مواد مخدر، محرک و الکل رتبه نخست عوامل مسمومیت منجر به مرگ در ایران

سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان اینکه مسمومیت‌های ناشی از مواد مخدر، محرک و الکل رتبه نخست مرگ ناشی از مسمومیت در ایران را دارد، گفت: رتبه دوم مرگ و میر ناشی از مسمومیت نیز در اختیار مرگ ناشی از سموم کشاورزی از قبیل قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور است.

دکتر زهرا جهانگرد، در گفت‌وگو با ایفدانا با بیان اینکه بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در سال ۱۴۰۱ حدود ۹ هزار و ۵۰۰ نفر از ایرانیان بر اثر انواع مسمومیت‌ها فوت کرده‌اند، گفت: بیشترین مسمومیتی که در سال‌های اخیر منجر به فوت شده ؛ مسمومیت ناشی از مواد مخدر، محرک و الکل بوده است، به این ترتیب که در سال ۱۴۰۱، ۶۰ درصد و در شش ماه اول سال ۱۴۰۲، ۶۲ درصد از مرگ و میرهای ناشی از مسمومیت به دلیل استعمال مواد و عوارض ناشی از سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر یا مواد محرک اتفاق افتاده است.

وی بیان کرد: اصلی‌ترین مسمومیت با مواد مخدر و محرک که به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۱ مراجعه‌کرده‌اند با اختلاف زیاد در داروی متادون ۳۸.۶ درصد، تریاک۲۱.۸و ترامادول۱۹.۴مشاهده شده است و بعد از آن مسمومیت با شیشه۶.۱ درصد، ، حشیش۵.۸درصد،  مورفین۵.۶درصد و هروئین۲.۷درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.

جهانگرد یادآور شد: همچنین همزمان با شیوع بیماری کرونا و استفاده وسیع مردم از الکل به عنوان ماده ضدعفونی کننده، مسمومیت‌های اتفاقی ناشی از مصرف خوراکی الکل و همچنین مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی مشروبات الکلی دست ساز بسیار شایع شد.

مرگ با سموم کشاورزی در رتبه دوم
او در ادامه رتبه دوم عوامل مرگ و میر ناشی از مسمومیت را در اختیار سموم و آفت‌کش‌های کشاورزی دانست و گفت: رتبه بعدی مرگ و میر ناشی از مسمومیت به میزان ۱۸ درصد در سال ۱۴۰۱ و ۱۶ درصد در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲، ‌در اختیار انواع سموم از قبیل قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور و دیگر سموم بوده است.
 
جهانگرد تصریح کرد: فسفید آلومینیوم یا قرص برنج به میزان ۷۷ درصد در سال ۱۴۰۱ و ۷۸ درصد در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲، از موارد مسمومیت ناشی از کل سموم یاد شده (قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور و دیگر سموم)، جلودار مسمومیت‌های منجر به مرگ ناشی از سموم محسوب می‌شود. همچنین قرص برنج به تنهایی عهده‌دار علت ۱۳ درصد از کل مرگ‌های ناشی از مسمومیت بوده است. از سال ۱۳۹۶ تعداد مرگ ناشی از این سم فسفید آلومینیوم یا همان قرص برنج روند صعودی داشته است.

سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو تعداد مسمومیت‌های ناشی از قرص برنج مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور نیز همین روند صعودی را نشان می‌دهد، مسمومیت‌های ناشی از قرص برنج در سال ۱۳۹۶، یک درصد، در سال ۱۳۹۷، .۱.۴۴ درصد، در سال ۱۳۹۸، ۱.۲ درصد، در سال ۱۳۹۹، ۱ درصد، در سال ۱۴۰۰، ۱.۳ درصد و در سال ۱۴۰۱، ۵.۳ درصد و در نیمه نخست سال ۱۴۰۲، ۴ درصد از کل مسمومیت‌های مراجعه شده به بیمارستان‌ها را شامل می شود.

وی تأکید کرد: حتی یک مورد مسمومیت با قرص برنج هم نباید مشاهده شود چرا که توزیع و خرید و فروش این سم در سطح کشور ممنوع بوده و از سال ۱۳۸۵ هم واردات قرص برنج توسط وزارت جهاد کشاورزی ممنوع اعلام شده است. همچنین از سال ۱۳۹۰ قرص برنج از جانب ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، کالای ممنوعه به شمار می‌رود و خرید و فروش و استفاده آن مشمول مجازات است.

جهانگرد با بیان اینکه آلومینیوم فسفید یا همان قرص برنج از آفت کش‌های بسیار قوی و کاربردی است که برای از بین بردن حشرات غلات مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: در کشور ما، استفاده از قرص‌های برنج در کشاورزی به دلیل کارآیی بالای این فرآورده برای از بین بردن آفات، قیمت ارزان، سهولت استفاده، نداشتن باقیمانده در محصول و در دسترس بودن با استقبال زیاد از سوی کشاورزان همراه بوده است ولی متأسفانه به دلیل عواملی مانند سمیت بالا و میزان کشندگی زیاد این ماده و سهولت دسترسی به این سم، در سالیان اخیر با آمار نسبتاً بالای مسمومیت‌های ناشی از این عامل در کشور به ویژه در برخی استان‌ها مانند تهران، گلستان، لرستان، اردبیل و سمنان مواجه بوده‌ایم.
 
وی توصیه کرد: در صورتی که فرد قرص برنج را بخورد دچار مسمومیت خواهد شد و در صورتی که سم از بدن وی خارج نشود مرگ در پی خواهد داشت. همچنین اسشتمام بوی قرص برنج که در داخل کیسه‌های حبوبات و برنج نگهداری می‌شود به علت تصعید گاز خطرناک فسفین در محیط نیز سبب مسمومیت و متعاقب آن مرگ می‌شود.
 
او ادامه داد: اگر گاز متصاعد شده از قرص یا گرد برنج به صورت اتفاقی استنشاق شد، به سرعت فرد را به هوای آزاد منتقل کرده و سعی کنیم بدن او را گرم نگه داریم و مطمئن شویم که به راحتی نفس می‌کشد، سپس فرد را به مراکز درمانی و اورژانس انتقال دهیم. و خود فرد نجات دهنده نیز به همراه ورود به محیط از ماسک و دستکش‌های حفاظتی استفاده کند.
جهانگگرد همچنین اضافه کرد: اگر گرد یا پودر ناشی از قرص برنج با لباس تماس پیدا کرد، به سرعت اقدام به تعویض آن کنیم. لباس آلوده را نباید در مکان‌های بدون تهویه یا بسته و مکان‌های عمومی رها کرد. در صورتی که قرص برنج، تعمدی یا اتفاقی بلعیده شود، باید هرچه سریع تر فرد را به مراکز درمانی و اورژانس منتقل کرد.
 
کاهش مرگ در اثر مسمومیت دارویی
سرپرست دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌‎های سلامت در ادامه با بیان اینکه براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور،  حدود ۳۹ درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با دارو مسموم شده‌اند، اظهار کرد: می‌توان نتیجه گرفت مسمومیت دارویی در حال حاضر شایع ترین عامل مراجعه مسمومیت به بیمارستان‌ها است.
وی افزود: در گروه مسمومیت دارویی، آرامبخش‌ها در سال ۱۴۰۱ و شش ماه نخست سال ۱۴۰۲ بطور میانگین با ۳۷ درصد بیشترین درصد مسمومیت را شامل می‌شوند. داروهای مسکن غیر مخدر و سپس داروهای ضدافسردگی، آنتی سایکوتیک‌ها، دیکوکسین و داروهای قلبی، آنتی بیوتیک و آمفتامین و محرک‌های CNS در رتبه بعدی هستند.

او ادامه داد: مسمومیت با داروهای کورتون و کنتراسپتیوها شیوع کمتری دارند. بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، از سال ۱۳۹۶ تاکنون درصد مرگ ناشی از مسمومیت دارویی کاهش یافته است.
​
جهانگرد یادآور شد: مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در سال ۱۴۰۱، ۷.۳ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲، ۴.۵ درصد بوده که نشان‌دهنده این است خوشبختانه در مراجعه به بیمارستان بسیاری از افراد نجات پیدا کرده‌اند.